СҰРАҚ - ЖАУАП: МІНДЕТТІ МЕДИЦИНАЛЫҚ ТЕКСЕРУЛЕР

Айтыңызшы, қызметкерлерге алдын ала және мерзімді медициналық тексеруден өтуге жолдаманы кім беруі керек: еңбекті қорғау жөніндегі маман ба, әлде кадр бөлімінің маманы ма? 

Ұйымның басшысы өзінің бұйрығымен алдын ала жүргізілетін міндетті медициналық тексерулерге жолдама беруге жауапты қызметкерді тағайындауы керек. Бұл Еңбекті қорғау маманы немесе Кадрлар бөлімінің маманы болуы мүмкін. Жолдауға жұмыс берушінің уәкілетті өкілі оның лауазымын, тегін, аты-жөнін (бар болса) көрсете отырып, қол қояды.

Жұмыс беруші қызметкерлерді кейіннен өтемақы төлей отырып, өз қаражаты есебінен медициналық тексеруден өтуін талап етеді. Оның мұны істеуге құқығы бар ма?

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 182-бабының 17) тармағына сәйкес жұмыс беруші өз қаражаты есебінен міндетті медициналық тексерулерден (бұдан әрі – ММТ) өткізуге міндетті. Алдын ала жүргізілетін ММТ міндетті медициналық тексерулерге жататындықтан, медициналық мекемеге жұмысқа тұруға өтініш білдірген адамдарды алдын ала тексеру бойынша көрсетілетін қызметтердің құнын жұмыс беруші төлеуге міндетті.

Яғни, қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін кәсіптік және өндірістік аурулардың алдын алу мақсатында заңнамамызда медициналық тексеруден өту міндеті қарастырылған, ал олардың жұмыс берушілері үшін - мұндай тексерулерді ұйымдастыру және қаржыландыру міндеті белгіленген. Бұл жағдай, №148 Халықаралық еңбек ұйымы Конвенциясының 11 бабының 2-тармағымен де расталады.

Осылайша, өз қызметкерлерін алдын ала жүргізілетін  жіберетін жұмыс беруші медициналық ұйымның тиісті қызметтерін онымен жасалған шарт бойынша дербес төлеуге міндетті. Қызметкердiң өз қаражаты есебiнен оның құнын жұмыс берушi одан әрi өтей отырып, медициналық тексеруден өтуi, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексiнiң талаптарын бұзу деп танылуы мүмкiн.

Айтыңызшы, еңбек жағдайлары өзгерген басқа жұмысқа ауысқанда немесе кәсіптік ауру белгілері пайда болған кезде, қосымша тексерулердің ақысын кім төлеуі керек?

Жұмыс беруші қосымша тексерулерді төлеуге міндетті. Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 182-бабына сәйкес: жұмыс беруші медициналық ұсыныстарға сәйкес, қосымша тексерулердің жүргізілуін қамтамасыз етуге міндетті.

Компаниямызға фрезерлік машинисті жұмысқа қабылдамақпыз. Оны алдымен қай маманға жіберуіміз керек: психиатриялық тексеруге ме, әлде, алдын ала медициналық тексерулерге ме?

Бірінші кезекте – психиатриялық тексеруден өтуі керек. Қызметкер өзімен бірге өткен медициналық тексерулердің нәтижелерін (бар болса) ала барады. Содан соң психиатриялық сараптамадан өту туралы қорытындымен қызметкер кәсіби медициналық тексеруге барады. Жұмысқа үміткер адам алдын ала тексеруден өту үшін медициналық ұйымға келесі құжаттарды ұсынады:

• жұмыс берушінің жолдамасы;

 • оның жеке басын куәландыратын белгіленген үлгідегі құжат;

 • тұрақты тұрғылықты жері бойынша медициналық ұйымның бас дәрігері алдыңғы жұмыс орны бойынша міндетті мерзімдік медициналық тексерулердің нәтижелерімен куәландырылған амбулаториялық карта немесе одан үзінді көшірме. Құжаттар жетіспесе немесе талаптарға толық сәйкес келмесе, медициналық тексеру жүргізілмейді.

Студент біздің кәсіпорында - еңбек жағдайлары қауіпті жұмыс орнында өндірістік тәжірибеден өткісі келеді. Айтыңызшы, оны осыған дейін алдын ала медициналық тексерулерге және Еңбекті қорғау бөліміне оқытуға жіберу қажет пе?

Тағылымдамадан өтушілер қызметкерлер болып табылмайды, бірақ, жұмыс берушінің өндірістік қызметіне қатысатын тұлғаларға жатқызылады. Студенттер оқуға қабылданған кезден бастап, өндірістік тәжірибе кезеңінде, ұйымда қолданыстағы еңбекті қорғау ережелері мен ішкі тәртіп ережелеріне бағынатындықтан, жұмыс беруші тағылымдамадан  өтушілерге:

• жұмысты орындаудың қауіпсіз әдістері мен тәсілдеріне үйрету және жұмыста зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету;

• еңбекті қорғау бойынша нұсқаулықтар; 

• өндірістік оқыту;

• еңбекті қорғау талаптары бойынша білімдерін тексеріп пысықтауға міндетті.

Қызметкер 2023 жылдың шілдесінде алдын ала ММТ - ден өтті, ал жоспар бойынша ол 2024 жылдың тамызында жалпы мерзімдік ММТ - ден өтуі керек. Оны барлығымен бірге бағыттауға бола ма, әлде бұл бұзушылық бола ма?

Қызметкерлердің ММТ – ді өту жиілігі, олардың жұмыс орындарының жағдайларына байланысты: олар жылына бір рет немесе екі жылда бір рет болуы мүмкін. 

Егер қызметкер 2023 жылғы 15 шілдеде ММТ-ден өткен болса және оның позициясы бойынша ММТ - дің жиілігі жылына бір рет болса, онда келесі тексеру 2024 жылғы 15 шілдеден кешіктірілмей аяқталуы керек. 2024 жылғы 16 шілдеден бастап жұмыс беруші мерзімді ММТ - ді өтпеген қызметкерге жұмыс істеуге рұқсат бере алмайды.

Егер мерзімдік ММТ – ді өту екі жылда бір рет ғана талап етілсе, онда қызметкер 2025 жылдың шілдесінде емес, 2024 жылдың тамызында ММТ - ден өтсе, бұл бұзушылық болмайды. Мерзімді ММТ - дің өту жиілігі Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 15 қазандағы №ҚР ДСМ - нің131/2020 бұйрығымен реттеледі. 

Руководитель организации должен назначить приказом сотрудника, который будет отвечать за выдачу направление на предварительные медосмотры. Это может быть как специалист по ОТ, так и специалист отдела кадров. Направление подписывается уполномоченным представителем работодателя с указанием его должности, фамилии, инициалов (при наличии). 

Далее, порядок проведения обязательных предварительных и периодических медицинских осмотров работников регламентируется Приказом и. о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 15 октября 2020 года № ҚР ДСМ-131/2020.

В п.п.17) п. 2 ст. 182 ТК РК указано, что работодатель обязан проводить медицинские осмотры за счет собственных средств. Поскольку предварительный осмотр относится к обязательным медицинским осмотрам (далее – ОМО), то именно работодатель оплачивает в медицинское учреждение стоимость услуг по предварительному осмотру лиц, устраивающихся на работу. То есть, для отдельных категорий сотрудников с целью профилактики профессиональных и профессионально обусловленных заболеваний нашим законодательством предусмотрена обязанность прохождения ОМО, а для их работодателей установлена обязанность по организации и финансированию таких осмотров. Это же подтверждается п. 2 ст. 11 Конвенции Международной организации труда №148.

Таким образом, работодатель, направляющий своих работников на ОМО, обязан оплачивать соответствующие услуги медицинской организации самостоятельно в рамках договора с ней. Прохождение медосмотра работником за свой счет с дальнейшей компенсацией работодателем его стоимости может расцениваться как нарушение требования ТК РК.

Оплачивать дообследование должен работодатель. В соответствии со статьей 182 ТК РК: работодатель обязан обеспечить проведение дообследование, в соответствии с медицинскими рекомендациями. 

Первым необходимо проходить психиатрическое освидетельствование. С собой сотрудник может взять результаты прошлых медицинских обследований (при наличии). А далее, уже с заключением о прохождении психиатрического освидетельствования, сотрудник идет на профессиональный медицинский осмотр. Для прохождения предварительного осмотра лицо, поступающее на работу, представляет в медицинскую организацию следующие документы: 

 • направление от работодателя;

 • документ установленного образца, удостоверяющий его личность;

 • амбулаторную карту или выписку из нее, заверенную главным врачом медицинской организации по месту постоянного проживания с результатами обязательных периодических медосмотров по месту предыдущих работ. В случае отсутствия или неполного соответствия документов требованиям медицинский осмотр не проводится. 

Практиканты не являются работниками, однако относятся к лицам, участвующим в производственной деятельности работодателя. Так как с момента зачисления на студентов в период практики распространяются правила охраны труда и правила внутреннего распорядка, действующие в организации, работодатель обязан обеспечить практикантам: 

Периодичность ОМО зависит от пунктов, по которым сотрудник их проходит: это может быть один раз в год или раз в два года. 

Если сотрудник прошел ОМО 15 июля 2023, и периодичность ОМО по его пункту раз в год, то следующий осмотр должен быть пройден не позже 15 июля 2024. Начиная с 16.07.2024 работодатель, без пройденного периодического ОМО, не может допустить сотрудника к работе. 

Если по пункту ОМО требуется раз в два года, то не будет нарушением, если сотрудник пройдет ОМО в августе 2024, а не в июле 2025. Периодичность периодических ОМО регламентируется Приказом и. о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 15 октября 2020 года № ҚР ДСМ-131/2020